Giới thiệu
Trong vài năm gần đây, thuật ngữ game gacha trở nên quen thuộc tới mức nhiều người coi nó như một thể loại trò chơi riêng biệt. Các sản phẩm đình đám như Genshin Impact hay Honkai: Star Rail thu hút hàng triệu người chơi toàn cầu, tạo nên những cơn sốt “quay banner”, “săn nhân vật năm sao”. Thế nhưng bản chất của gacha không chỉ gói gọn trong việc bỏ tiền mua lượt quay may rủi. Bài viết này sẽ giúp bạn đọc hiểu đúng khái niệm game gacha, nguồn gốc của nó, các biến thể phổ biến, sức hút tâm lý và mở rộng định nghĩa gacha sang những cơ chế ngẫu nhiên khác trong thiết kế trò chơi.
Nguồn gốc của gacha – từ máy bán đồ chơi tới game di động
Để hiểu “gacha” là gì, ta cần quay ngược thời gian về Nhật Bản. Thuật ngữ gacha xuất phát từ “gachapon” (hoặc “gashapon”), tức các máy bán đồ chơi nhỏ bằng viên nang tại Nhật Bản. Chữ “gacha” mô phỏng âm thanh khi xoay tay quay, còn “pon” mô tả tiếng viên capsule rơi xuống khay. Người chơi bỏ vào máy một đồng xu, xoay tay quay và nhận một món đồ hoàn toàn ngẫu nhiên. Việc không biết trước mình sẽ nhận được gì tạo nên sự phấn khích, thúc đẩy trẻ em và cả người lớn chi tiền lặp lại.
Khi trò chơi điện tử phát triển, cơ chế “nhận phần thưởng ngẫu nhiên” được đưa vào các tựa game đầu tiên như Monster Rancher (1997) hay The Legend of Zelda: Oracle of Ages (2001). Năm 2010, Dragon Collection trên mạng xã hội GREE trở thành tựa game di động đầu tiên áp dụng hệ thống gacha và gặt hái thành công lớn. Từ đó, mô hình này lan rộng và trở thành một chiến lược kiếm tiền phổ biến tại châu Á.
Định nghĩa game gacha – cơ chế ngẫu nhiên dựa trên tiền tệ
Theo các chuyên gia marketing của Udonis, game gacha là trò chơi trong đó người chơi sử dụng lượt quay, kéo hoặc mở hộp để nhận phần thưởng ngẫu nhiên. Những phần thưởng này thường là nhân vật, vũ khí hoặc vật phẩm có giá trị và được chia theo các bậc hiếm khác nhau. Người chơi phải dùng tiền tệ trong game – có thể kiếm được qua hoạt động hoặc mua bằng tiền thật – để thực hiện các lượt “pull”. Trong rất nhiều trường hợp, những vật phẩm quý hiếm chỉ có thể đạt được thông qua hệ thống gacha.
Trang HYTE khẳng định rằng gacha mô phỏng hoàn hảo trải nghiệm máy gachapon: người chơi bỏ tiền (ảo hoặc thật), thực hiện gacha pulls, rồi nhận về một nhân vật hay trang bị bất kỳ. Sự hấp dẫn nằm ở tính may rủi, bởi mỗi lượt quay đều có khả năng trúng phần thưởng cực hiếm khiến giá trị tài khoản tăng vọt. DIY.org – một trang dành cho phụ huynh – cũng định nghĩa gacha game là các trò chơi di động nơi người chơi dùng tiền ảo (kiếm được hoặc mua) để nhận phần thưởng ngẫu nhiên, lấy cảm hứng từ máy gachapon. Sự bất ngờ và yếu tố sưu tầm khiến gacha hấp dẫn trẻ em lẫn người lớn.
Gacha không giống hoàn toàn loot box
Nhiều người thường đồng nhất gacha với loot box. Tuy cùng là cơ chế phần thưởng ngẫu nhiên, song Udonis giải thích rằng gacha là “loot box” đóng vai trò cốt lõi trong tiến trình trò chơi, còn loot box chỉ là tính năng bổ trợ. Trong game gacha, phần lớn nhân vật và trang bị cần thiết chỉ có thể nhận được thông qua quay gacha, buộc người chơi phải đầu tư thời gian hoặc tiền bạc để xây dựng đội hình. Trong khi đó, loot box thường chứa vật phẩm có thể kiếm bằng nhiều cách khác (đánh quái, hoàn thành nhiệm vụ hoặc mua trực tiếp), do đó yếu tố ngẫu nhiên không quyết định toàn bộ tiến trình.
Các loại gacha phổ biến
Không phải tất cả gacha đều giống nhau. Udonis liệt kê nhiều biến thể xuất hiện trong các tựa game di động:
1. Kompu (Complete) Gacha: Người chơi phải thu thập đủ một bộ thẻ, sau đó mới đổi được vật phẩm hiếm. Xác suất trúng rất thấp nên loại hình này từng bị cấm tại Nhật Bản.
2. Step‑up Gacha: Tỷ lệ rơi vật phẩm hiếm tăng dần theo số lần quay. Một số game đảm bảo người chơi sẽ nhận vật phẩm năm sao sau lượt thứ 10 hoặc 90, nhằm khuyến khích chi tiêu liên tục.
3. Box (Package) Gacha: Phần thưởng nằm trong “hộp” có số lượng giới hạn. Mỗi khi mở, một món quà bị rút khỏi hộp nên xác suất trúng vật phẩm hiếm tăng lên theo thời gian.
4. Consecutive Gacha: Người chơi được ưu đãi khi quay nhiều lần liên tiếp (10 pull, 50 pull). Loại hình này giúp tối ưu chi phí và cho phép nhận tất cả vật phẩm cùng lúc.
5. Sugoroku Gacha: Lấy cảm hứng từ trò chơi board game, người chơi di chuyển trên bàn cờ để nhận quà; mỗi lần quay có thể tung xúc xắc hoặc quay vòng xoay để quyết định bước đi.
6. Open/Closed Gacha: Với open gacha, nhà phát triển công khai tỷ lệ rơi vật phẩm; ở closed gacha, tỷ lệ này được giấu kín. Nhiều quốc gia như Trung Quốc yêu cầu phải công khai drop rate.
Những biến thể này cho thấy gacha không đơn thuần là vòng quay ngẫu nhiên mà còn là hệ thống phức tạp, thay đổi tỷ lệ, nội dung và trải nghiệm nhằm giữ chân người chơi.
Sức hấp dẫn tâm lý của gacha
Điều gì khiến game gacha “gây nghiện”? Udonis lý giải rằng hệ thống gacha tạo ra một chu kỳ cảm xúc mạnh mẽ: chờ đợi – phấn khích – giải tỏa. Khi tích lũy tài nguyên và chuẩn bị quay, người chơi cảm thấy kỳ vọng và căng thẳng. Khoảnh khắc kết quả hiển thị như mở một món quà hoặc cào vé số, tạo cảm giác phấn khích. Nếu trúng vật phẩm hiếm, họ sẽ sung sướng; nếu không, thất vọng lại thôi thúc “thêm một lần nữa”. Chu kỳ này dễ khiến người chơi lặp lại hành vi quay gacha liên tục.
Ngoài ra, gacha đánh vào nhu cầu sưu tầm. Nhiều người chơi muốn sở hữu tất cả nhân vật trong game dù không cần dùng hết, bởi cảm giác bộ sưu tập hoàn chỉnh đem lại sự thỏa mãn. Khi nhà phát triển hé lộ nhân vật mới, cộng đồng thường háo hức săn đón không chỉ vì sức mạnh mà còn vì cốt truyện, diện mạo và quan hệ của nhân vật đó. Chính sự gắn bó cảm xúc này khiến nhiều người sẵn sàng chi tiền để có “waifu” hoặc “husbando” yêu thích.
Tính xã hội cũng góp phần không nhỏ vào sức hấp dẫn. Theo HYTE, gacha games nhấn mạnh tính năng multiplayer, bảng xếp hạng và sự kiện định kỳ để xây dựng cộng đồng. Người chơi thường khoe chiến tích khi trúng vật phẩm hiếm trên mạng xã hội, tạo hiệu ứng FOMO (sợ bỏ lỡ) khiến người khác cũng muốn thử vận may. DIY.org khuyến cáo phụ huynh rằng sự ngẫu nhiên và phần thưởng hiếm có thể kích thích hành vi chi tiêu vô tội vạ ở trẻ em.
Tranh cãi và quy định pháp lý
Gacha thường bị so sánh với cờ bạc vì tận dụng yếu tố ngẫu nhiên để thúc đẩy chi tiêu. Udonis cho biết nhiều người chơi đã chi hàng nghìn đô để săn nhân vật yêu thích và sau đó hối hận. Một người đàn ông được báo cáo chi tới 70.000 USD cho trò Fate/Grand Order. Những trường hợp như vậy đã làm dấy lên tranh cãi về trách nhiệm đạo đức của nhà phát triển.
Hệ quả là một số quốc gia đã đưa ra quy định, yêu cầu công khai tỷ lệ rơi đồ hoặc cấm các biến thể gacha có tính chất bẫy như kompu gacha. Luật pháp Trung Quốc yêu cầu tất cả trò chơi phải công bố drop rate của gacha, giúp người chơi cân nhắc trước khi chi tiền. Ở châu Âu, nhiều quốc gia xem xét xếp gacha vào dạng cờ bạc và yêu cầu quản lý chặt chẽ.
Gacha và RNG – ngẫu nhiên trong thiết kế trò chơi
Điểm cốt lõi của gacha là sử dụng cơ chế tạo số ngẫu nhiên (RNG) để xác định kết quả. Trang WIN.gg chỉ ra rằng nhiều game di động sử dụng RNG trong gacha: người chơi chi tiền tệ trong game để nhận nhân vật hoặc vật phẩm hoàn toàn ngẫu nhiên. Hệ thống RNG tạo nên cảm giác hồi hộp khi “bốc thăm” xem mình sẽ trúng phần thưởng nào.
RNG thực ra hiện diện ở rất nhiều thể loại game: trong game nhập vai, RNG quyết định vật phẩm rơi ra khi tiêu diệt kẻ địch; trong game chiến thuật, RNG ảnh hưởng tới tỷ lệ đánh trúng hay né tránh. Các yếu tố như tỷ lệ chí mạng, sát thương ngẫu nhiên, bản đồ được tạo ngẫu nhiên… đều dựa trên RNG để tăng tính bất ngờ. Có thể coi gacha là một dạng ứng dụng cụ thể của RNG vào hệ thống phần thưởng.
Mở rộng khái niệm gacha: ngẫu nhiên không chỉ là “quay banner”
Như vậy, gacha bản chất là một cơ chế ngẫu nhiên mà người chơi chấp nhận rủi ro để nhận phần thưởng. Từ định nghĩa này, ta có thể mở rộng khái niệm gacha sang các cơ chế game khác không liên quan tới trả tiền nhưng vẫn dựa vào RNG. Ví dụ:
1. Roguelike và roguelite: Những trò chơi như Hades, Dead Cells, Slay the Spire hay nhiều mode trong Arknights tích hợp các yếu tố ngẫu nhiên mỗi khi bắt đầu màn chơi: kỹ năng, vũ khí, kẻ địch và bản đồ thay đổi liên tục. Việc lựa chọn kỹ năng sau mỗi màn tương tự như “rút thăm”, mang đến cảm giác hồi hộp và khuyến khích người chơi thích ứng. Mặc dù không yêu cầu chi tiền để “quay”, cơ chế này vẫn dựa trên RNG và thỏa mãn nhu cầu khám phá.
2. Hệ thống bốc thăm vật phẩm trong RPG: Nhiều trò chơi như Diablo hay Borderlands sử dụng RNG để quyết định thuộc tính vũ khí rơi ra. Người chơi tiêu diệt quái vật, mở rương và nhận trang bị ngẫu nhiên. Nhiều game còn thêm cơ chế “pity” tương tự gacha: sau một số lần “farm” nhất định, người chơi gần như chắc chắn nhận vật phẩm hiếm.
3. Nhân vật hoặc kỹ năng ngẫu nhiên: Một số game bắn súng hoặc hành động có cơ chế lựa chọn kỹ năng ngẫu nhiên giữa trận, buộc người chơi xây dựng chiến thuật mới. Điều này tạo ra trải nghiệm gần giống gacha – bạn không biết mình sẽ nhận được gì và phải tận dụng tối đa kết quả.
Việc mở rộng khái niệm gacha không nhằm đánh đồng tất cả RNG với cờ bạc, mà để nhấn mạnh rằng ngẫu nhiên là một phần quan trọng của thiết kế trò chơi. Khi được áp dụng hợp lý, RNG có thể tăng tính replay, tạo cảm giác mới mẻ và buộc người chơi đưa ra quyết định chiến lược. Tuy nhiên, khi gắn liền với giao dịch tiền thật mà không có sự minh bạch, nó dễ trở thành công cụ khai thác tâm lý.
Gacha game hiện đại – sự kết hợp đa dạng
Từ thành công của Genshin Impact, thị trường chứng kiến sự bùng nổ của những game gacha lai nhiều thể loại. HYTE thống kê rằng các tựa game gacha nổi bật năm 2025 gồm Genshin Impact, Honkai: Star Rail, Arknights và Goddess of Victory: Nikke. Những trò chơi này không chỉ dựa vào quay nhân vật mà còn có thế giới mở, chiến đấu hành động thời gian thực, yếu tố roguelike và hệ thống xây dựng nhân vật sâu sắc. Các nhà phát triển như HoYoverse đã chứng minh gacha có thể tồn tại song hành với trải nghiệm gameplay chất lượng cao.
Các xu hướng tương lai gồm đồ họa đẹp hơn, câu chuyện phong phú và chế độ coop/competitive. Tuy nhiên, HYTE cũng dự đoán rằng ngành gacha sẽ phải đối mặt với áp lực về minh bạch và đạo đức, buộc nhà phát triển phải công khai tỷ lệ và áp dụng các biện pháp bảo vệ người chơi. Trong khi đó, DIY.org khuyên phụ huynh thiết lập giới hạn chi tiêu và trò chuyện cùng con em về rủi ro của gacha.
Kết luận
Game gacha là sự kết hợp giữa yếu tố ngẫu nhiên và cơ chế sưu tầm. Nguồn gốc của nó bắt đầu từ máy bán đồ chơi gachapon tại Nhật Bản và đã phát triển thành một mô hình kinh doanh khổng lồ trong ngành game di động. Các biến thể gacha khác nhau tạo ra trải nghiệm đa dạng, từ kompu gacha cho tới box gacha, và đều dựa trên RNG để xác định phần thưởng. Sức hấp dẫn của gacha nằm ở chu kỳ cảm xúc, cảm giác hoàn thiện bộ sưu tập và tính cộng đồng.
Tuy vậy, mặt trái của gacha là nguy cơ gây nghiện và chi tiêu mất kiểm soát, khiến nhiều quốc gia phải ban hành quy định để bảo vệ người chơi. Nếu nhìn rộng hơn, gacha không chỉ là mô hình kiếm tiền mà còn là biểu hiện của ngẫu nhiên trong thiết kế game. Những trò chơi roguelike với lựa chọn kỹ năng ngẫu nhiên, hệ thống loot trong RPG hay các cơ chế bốc thăm khác đều khai thác RNG để tạo cảm giác mới lạ. Khi người chơi hiểu rõ cơ chế và thiết lập giới hạn hợp lý, ngẫu nhiên sẽ trở thành gia vị hấp dẫn thay vì cạm bẫy.
Với sự phát triển của công nghệ và yêu cầu cao hơn về đạo đức, tương lai của game gacha sẽ là sự cân bằng giữa yếu tố may rủi, tính sáng tạo và trách nhiệm xã hội. Người chơi cần trang bị kiến thức để thưởng thức game một cách lành mạnh, còn nhà phát triển phải minh bạch và đặt trải nghiệm lên hàng đầu. Bản chất gacha – ngẫu nhiên và bất ngờ – sẽ tiếp tục hấp dẫn chúng ta, dù dưới hình thức quay banner hay một cơ chế roguelike không gắn với chi tiêu.